Kasım 1996 tarihinde Türkiye Internet projesi ile İş Bankası, Bilişim Teknolojileri Büyük Ödülü için Attila Özgit ile beraber başvuruda bulunmuştuk. Aşağıda o raporun altıncı ve son  bölümü sunulmaktadır. 1996 yılında yaptığımız öngörülerin çoğunun gerçekleştiğini görmek güzel ama hala gerçekleşmeyen pek çok madde de var.  Özgür İnternet’den her gün bir adım daha uzaklaştığımız günümüzde İnternet’in Türkiye’de nereden nereye geldiği konusunda o tarihi günleri birinci elden yaşamış kişilerin yazdığı bu rapor tarihe bir not düşecektir.

Kürşat Çağıltay, 15 Mart 2015

Internet’in Türkiye’ye Getirdikleri ve Türkiye’de Internet’in Geleceği

Internet’in Türkiye’ye gelişinin üzerinden 3 yıl gibi kısa bir süre geçmiş olmasına rağmen hızla günlük yaşamımızın bir parçası haline gelmeye başlamıştır. Başlangıçta sadece elit bir grubun kullandığı araç olan bu ağ son yıllardaki gelişmelerle sokaktaki insanın dahi hayatına girmeye başlamıştır.

Izleyen paragraflarda da görülebileceği gibi Türkiye‘de yüzlerce firma, devlet kuruluşu, üniversite, orta öğrenim kurumu, sivil toplum örgütü Internet üzerinde yerini almıştır. Hergün pek çok yeni kurum da Internet’e bağlanmaktadır.

Mart-1995 ile Eylül-1996 tarihleri arasındaki 18 ay içinde .tr altında kayıt edilen üçüncü seviye Alt Alan Adlarının (Domain Name) artışı aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. Buradan çıkarılacak en önemli sonuç ticari kesimin ilgisinin gittikçe daha fazla yoğunlaşmakta olduğudur. 1996 Eylül’ünde öncelikli olarak ticari hizmet vermek üzere kurulan TURNET ile birlikte bu eğilimin daha da artacağı söylenebilir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çizim 9. Türkiye’de Alan Adları Gelişimi

Internet kullanımının artmasının topluma sağlayacağı yararlar çeşitli başlıklar altında incelenebilir. Bunlar; Akademik Kurumlar ve Araştırma Geliştirme, Orta öğretim, Üretim ve Ticaret, Kamu, Sağlık, Evlere Hizmet, Yasama ve Yargı, Topluma Yönelik Diğer Iletişim ve Bilgi Hizmetleri olarak sayılabilir.

Akademik Kurumlar ve Araştırma, Geliştirme

Ülkemizde Internet kullanımı ilk olarak akademik kurumlarda başlamıştı. Dolayısı ile bugün için en fazla ve en etkin kullanım yine bu kurumlarda olmaktadır. Üniversitelerin yurt içi ve yurt dışı kurumlarla ilişki, yazışma, kaynak taraması ve proje çalışmalarında kullanılan en etkin araç Internet’tir. Internet’in mevcut ve ileriye dönük uygulamaları şöyle özetlenebilir:

• Elektronik Üniversite: Son yıllarda batı ülkelerinde örnekleri ortaya çıkan Internet üzerinden eğitim veren üniversite uygulamaları çok yakında ülkemizde de gündeme gelecektir. Tek yönlü bir uygulama olan televizyon ile açık öğretimin bu eksik yanı Internet teknolojileri kullanılarak etkileşimli eğitim ortamına rahatlıkla dönüştürülebilir. Böylece bu altyapı yalnızca ulusal değil uluslararası  dersliklerin oluşmasına da yol açabilir.
• Çevrimiçi (On-line) Kütüphane Erişimi: Internet ile yerel ya da herhangi bir uzak kütüphaneye erişim, rahatlıkla sağlanabilmektedir. Ülkemizde önemli bazı üniversitelerimiz (ODTÜ, Bilkent, Anadolu Üniv.) ve Milli Kütüphane tarafından istenen bilginin taranması ve elde edilmesinde hız ve ucuzluk sağlayan bu hizmet uzun süredir sunulmaktadır.
• Sınav Sonuçlarının Duyurulması, Üniversite Kayıtları: ÖSYM tarafından gerçekleştirilen sınavların sonuçlarının bildirimi ve bazı ünivesitelerin (örnegin, ODTÜ) öğrenci kayıtları artık Internet yolu ile yapılmaya başlamıştır.
• Teknoloji ve bilimde uluslararası işbirliği : Karşılıklı iletişimi ve bilgi paylaşımını saniyeler mertebesine indiren olanakları ile Internet pek çok üniversitemizin uluslararası projelere daha etkin olarak katılmasını sağlamıştır.

 Orta Öğretim Kurumları

Özellikle orta öğretim alanı enformasyon teknolojileri kullanılmasıyla çok hızlı değişimler geçirecek alanlardandır. Ülkemiz gibi genç nüfusa sahip ülke için eğitim ve araştırma alanındaki değişikliklerin önemi açıktır.

• Teknolojiye yakın bir nesil yetişmesi : Yeni teknolojiye sahip ürünleri erken yaşta kullanarak bilgi çağına uyum sağlayabilmek için gerekli toplumsal formasyon oluşturulabilir.
• İçerik Yenilenmesi ve zenginleştirilmesi: Ders içeriklerinin bugüne kadar sürdürülen klasik yapıdan çıkarılarak bilgisayar başına taşınması ile daha yapıcı bir sistem kuruluşu sağlanabilir. Farklı şehir ve ülkelerdeki okulların birbirleri ile iletişim kurmaları ile bazı derslerin ortak yapılabilmesi sağlanabilir.
• Hizmet içi Eğitim: Internet altyapısı üzerinden hizmet içi ve mesleki yenileme eğitim lokasyondan bağımsız olarak rahatlıkla verilebilir.
• Etkileşimli Uzaktan Eğitim: Orta ve yüksek eğitim kurumlarında etkileşimli uzaktan eğitim vermesi aracılığıyla  giderlerin önemli ölçüde azalması, verilen hizmetin, kaliteden ödün vermeksizin, küçük yerleşim alanlarına dek yaygınlaştırılması sağlanabilir.

Ticaret

Internet’e bağlanan kurum sayısına bakıldığında en büyük talebin özel şirketlerden geldiği görülmektedir. Ürettiği ürünün pazarlaması, müşterilerine lokasyondan bağımsız olarak destek sunmak, ihtiyaç duyduğu bilgiye anında ulaşabilmek gibi amaçlarla firmalar Internet üzerinde de bir vitrin açmaktadırlar. Internet’in işletme içinde doğru, etkili ve bütünleşik olarak kullanılmasının üretim ve ticaretin verimini artırma (işletme, pazarlama, tasarım ve üretim giderlerinin azaltmadaki) etkilerinin farkına daha fazla varılmaktadır.

• Elektronik Toplantı: Gerektiği an, kişilerin bulundukları yerden bağımsız olarak ve ulaşım gideri ödemeksizin iş toplantıları gerçekleşebilmesi.
• Elektronik Ticaret: Internet üzerinden firmaların sattığı malları pazarlamak çok normal hale gelmiştir. Bir diğer ilginç örnek de bazı bankaların servise sunduğu yeni bir hizmettir. Müşteriler Internet yolu ile bankada hesap açabilmektedirler. Gerek pazar bilgileri, gerekse bu pazara sunulacak ürüne ilişkin tüm para transferleri elektronik olarak anında yapılabilmektedir; örneğin, pazarlamadan gelen bir bilginin, anında ne tür bir ürünün üretilmesi gerektiğini söyleyerek, bu üretim için neyin nereden ve kaça alınacağı bilgilerinin elde bulundurulması, gerekli satıcıların stok durumunun anında bilinmesi, sipariş verilirken ilgili firmaların çalıştıkları bankalar arası para transferlerinin anında yapılması.

Aşağıdaki şekilde görüleceği gibi, önümüzdeki yıllarda Internet üzerinde yapılacak olan ticaretin oldukça büyük rakamlara ulaşacağı söylenmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çizim 10. Internet’te Ticaret

• Elektronik Para: Elektronik para bugün bildiğimiz kredi kartının Internet üzerine uyarlanmaya çalışılan halidir. Nasıl bugün kredi kartı hesabımız varsa bir süre sonra elektronik para hesabımızda bulunabilecektir. Bu yolla Internet üzerinden yapılan alışveriş sonucu gerekli tutar elektronik para hesabımızdan otomatik olarak düşülecektir. Bir süreden beri VISA ve MasterCard gibi firmalar yoğun olarak bu konuda çalışmakta ve Internet kullanımı için gerekli yazılımları üreten firmalar ile ortaklaşa bu yönde çözümler üretme yolundadırlar.
• Uzaktan Destek ve Eğitim: Profesyonel ürün satan firmaların sattıkları ürüne ilişkin eğitimi müşterilere enformasyon teknolojilerini kullanarak vermesi olanaklı olacaktır.
• Elektronik Haberleşme: En temel Internet servisi olan elektronik mektup adresleri bugün Business kartlar üzerindeki yerini hızla almaktadır. Geçtiğimiz yıllarda nasıl telex adresleri yerini fax adresine bıraktı ise aynı durum kısa bir süre sonra fax için gerçekleşecektir. Hızlı ve güvenilir bir haberleşme yolu olan elektronik mektup özellikle farklı ülkeler arasında çalışan firmaların telefon masraflarını oldukça düşürmektedir.
• Elektronik Reklam: Internet üzerinden reklam sektörü hızla gelişmektedir. Bu yolla sadece ulusal değil uluslararası boyutta tanıtım mümkün olmaktadır. Ayrıca bu tür bir tanıtım bir gazeteye veya televizyona verilen reklama göre çok daha ucuz maliyetlerle sağlanabilmektedir. Örneğin ABD’de yapılan bir araştırma sonucu 1 Milyon tirajlı bir gazeteye verilen tam sayfa bir ilan 60,000 USD/gün maliyete sahiptir. Ancak benzer etkiye sahip Internet üzerindeki bir ilanın maliyeti günlük 2.5 USD olmaktadır.
• Elektronik Bilgi: Firmaların bulmakta zorluk çektikleri bazı bilgiler Internet’te herkese açık olarak bulunmaktadır. Örneğin ABD ticaret bakanlığı başka ülkelerle ticaret yapacak firmaları için dikkat edilmesi gereken hususlar, ülkelerin politik ve ekonomik durumları gibi çok sayıda değişik bilgiyi ücretsiz sunmaktadır. Ülkemizde de bazı devlet kurumları Internet üzrinde yerlerini almakta ve halka açık bilgilerini bu yolla kolayca herkese sunabilmektedirler.
• Elektronik Rehber: Internet rehberi (yellow pages) servisi yolu ile kategorilerine göre firmaları aramak, ya da onlar hakkında bilgi almak, ya da bu rehbere istenen bilgilerin eklenmesi mümkündür.

Kamu

Internet uzmanların görüşlerine göre daha demokratik bir topluma giden yolda önemli bir araç olarak kullanılacaktır. Toplumda devlet ve birey arasındaki kopukluğu ortadan kaldıracak ve bireyin vergileri ile ayakta duran devlet Internet yolu ile sağlanan bilgi akışı sayesinde daha şeffaf bir yapıya bürünecektir. Bu yolla sunulan ve sunulabilecek bazı hizmetler şöyle özetlenebilir:

• Elekronik Bilgilendirme ve Belgeler: Devletin gizli olmayan belgelerine ulaşmak amacı ile Internet bugün yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu uygulamanın en açık örneği ülkemizdeki seçim sonuçlarının yayınlanması ile verilmiştir. Yurt içinde ve dışındaki Internet kullanıcıları diğer medya araçlarına alternatif olarak bu sonuçları en hızlı bir şekilde almışlardır.
• Elektronik Ödeme: Mevcut sistem üzerinde takibi ve toplanması ciddi problem olan vergi, harç vs. türündeki ödemeler ve bununla ilgili bilgilendirmeler Internet üzerinden gerçekleştirilebilir.
• Veri Aktarımı: Devlet içi yazışmaların, belge ve veri aktarımlarının, enformasyon altyapısı üzerinden sağlanması.
• Elektronik Seçim: Internet üzerinden elektronik oylama ya da referandum ile bireylerin yönetime katılımı etkinleştirilebilir.
• Bürokrasiyi Azaltma: Birtakım bürokratik işlemlerin yürütülebilmesi için gerekli olan belge ya da prosedürlerin ilgili kuruma gidilmeden öğrenilmesi ve bunlara uygun hazırlıkların yapılması sağlanabilir. Örneğin, bu konuda Dişişleri Bakanlığınca yurtdışındaki bazı elçiliklerde pilot uygulamalar başlatılmış olup vatandaşlarımız  elçiliğe gelmeden önce gerekli bilgilere ulaşabilmektedirler.
• Sağlık Hizmetleri: Sosyal devlet olmanın temel şartlarından birisi olan temel sağlık hizmetleri kapsamında Internet, sağlık hizmetlerinin kalitesi, kalitenin yaygınlaştırılması, temel sağlık bilgilerinin sunumu ve toplanmasında efektif olarak kullanılabilir. Örneğin, bugün Sağlık Bakanlığınca hazırlanan her türlü genel sağlık politikası vs. yönelik bilgiler Internet üzerinden halka açılmıştır.
• Sivil Toplum Örgütleri: Demokratik bir sistem içinde sivil toplum örgütlerinin çok büyük bir önemi vardır. Bu örgütlerin sağlıklı iletişim kurabilmesi, seslerini ve mesajlarını topluma kolay iletebilmesi için Internet en uygun yollardan biridir. 1996 yılında Istanbulda yapılan HABITAT II toplantısında bu yönde ciddi çalışmalar başlatılmış ve hatta TURNET omurgası ilk defa bu kurumların konferans esnasındaki iletişimi için servise verilmiştir.

Yasama ve Yargı

Yasama ve yargının hızlı ve güvenilir çalışması, demokrasinin yaygınlaştırılması  yönünde Internet’in ciddi katkıları olacaktır.

• Açık Devlet (Open Government): Bireylerin parlementodaki çalışmaları yakından izleyebilmesi, çıkartılmakta olan yasalar hakkında daha geniş bilgi sahibi olabilmesi için dünyada Internet bugün yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu kapsamda TBMM’de Internet bağlantısını sağlayarak halka açılma çalışmalarına başlamıştır.
• Doğrudan Demokrasi : Demokrasi ile yönetilen toplumlarda uzun yıllardır tartışılan bireyin seçimler dışında yönetime katılamaması problemi Internet üzerinden sunulan imkanlarla ortadan kaldırılabilir. Yasamaya yönelik çalışmalarda kanun tasarılarının belli süreler ile halka açılması ve elektronik referandum yapılması kolaylıkla sağlanabilir.
• Hukuk ile ilgili Bilgi Bankaları: Türkiye de değişik yerlerde yapılan mahkemeler ve bunların sonuçlarının tüm hukukçular tarafından anında ulaşılabilir olması sağlıklı bir yargı sistemine giden en önemli adımlardan birisi olacaktır. Bunun en önemli örneği ABD de uzun süredir uygulanmaktadır. ABD yüksek mahkemesi kararları tüm detayları ile yayınlandıktan hemen sonra Internet üzerinden halka açılmaktadır.

Evlere Hizmet

Gelişmiş ülkelerde Internet ve sunduğu imkanlar ile kişiler evlerinden çıkmadan hemen hemen tüm gereksinimlerini karşılayabilecek durumdadırlar. Insanlığın sosyal yaşamını son derece derinden etkileyecek bazı uygulamalar ile yakın gelecekte çok ciddi toplumsal değişiklikler beklenmektedir. En temel uygulamalar:

• Uzaktan Çalışma (Evde-iş): Klasik ofis ortamına gidilmesini gerektirmeden çalışma ortamının ev olmasını sağlayacak ve insanların işe gidip gelmek için harcadıkları zamanı azaltacak uygulamalar ile verimlilikleri artmaktadır. Yakın gelecekte bu tür uygulamaların daha da çoğalması beklenmektedir.
• Uzaktan Alışveriş ve Banka Hizmetleri: Ülkemizde son yıllarda yaygınlaşan telefon ile Interaktif bankacılık sistemi ileri batı ülkelerinde artık Internet ortamına da taşınmıştır. Bazı Türk bankaları da Internet yolu ile hesap açma ve bazı deneysel bankacılık hizmetlerini sunmaya başlamışlardır. Internet kullanılarak yapılan alışveriş ise oldukça büyük bir pazar oluşturmuştur. VRML ve Java tabanlı uygulamalarla kısa bir süre sonra mağazaya gitmeksizin görsel alışveriş yapmak da mümkün olacaktır.
• Bilgi Servisleri: Sıradan vatandaşın gereksinim duyacağı türden bilgiler ülkemizde de yaygın olarak Internet ortamında bulunmaktadır. Örneğin sinemalar, nöbetçi eczaneler, sergiler, ulaşım, hava durumu vs. türü bilgileri güncel olarak almak mümkündür.
• Eğlence ve Oyunlar: Internet üzerinde ilgi gören en önemli uygulamalardan biri de eğlence ve oyun servisleridir. Kişisel ya da farklı ülkelerdeki insanların hepsinin aynı anda katılıp oynayabileceği oyunlar çok rağbet görmektedir. Yine Internet üzerinden katılınabilen talih oyunları ile sınırlar ortadan kalkarak sadece bilgisayar başında oynanabilmektedir.
• Reklamlar: Bireyin gereksinim duyduğu her türlü ihtiyacını nerede bulabileceğine yönelik reklam hizmetleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Pek çok bilgi sunucu ücretsiz verdiği hizmetleri reklam yolu ile finanse etmektedirler.
• Elektronik Müzeler ve Kütüphaneler: Internet üzerinden verilen elektronik müze ve kütüphane servisleri ile sadece yaşanan çevre değil tüm dünya kültürü ile yakınlaşmanın sağlanması mümkün olmaktadır.
• Elektronik Gazeteler: Bugüne kadar kağıt ortamda bulunan gazeteler dağıtım engellerinin kalkması, taze ve hızlı haberi dünya çapında sunma imkanları nedeni ile Internet ortamına taşınacaktır.

  Internet’in Geleceği

Internet’in popülerliğinin artması ve büyük adımlarla genişlemesi sürecektir. Internet Topluluğu (Internet Society)’na göre, 2000 yılında Internet 100 milyon  bilgisayardan, 3 milyon ağdan ve 1 milyara yakın kullanıcıdan oluşacaktır. Bu büyümenin büyük bir kısmının ticari kullanıcılar sayesinde olacağı beklenmektedir. Internet’in ticari kullanımı, şirketler arası iletişimde daha fazla kullanılmasıyla birlikte artacaktır. Internet’in tahmin edilen büyümesine göre, her türlü ticari ürün ve servislerin pazarlanması amacıyla kullanılması çok uzak gözükmemektedir.

Internet’in hızlı yaygınlaşması sonucu önümüzdeki günlerde bilgisayar ürünlerinde de büyük değişiklikler oluşacak ve bugün Kişisel Bilgisayar (Personal Computer-PC) adını verdiğimiz cihazlar yerini Ağ Bilgisayarlarına (Network Computer-NC) bırakacaklar ve hatta Televizyon sistemleri artık Internet servislerini kullanmaya olanak verecek eklerle (Web TV) satışa sunulacaklardır.

Internet, sadece on yıl içerisinde gevşek yapıdaki bir akademik ortamdan, 110 ülkeyi kapsayan dünyanın en büyük iletişim ağı durumuna gelmiştir. Bu kadar büyük bir topluluğu yönetmek de güçleşmektedir. Ticari amaçlarla kullanımı arttığı için eski kullanım için hazırlanmış kurallar, ticari gerçekler de gözönüne alınarak yeniden düzenlenmektedir.

Internet’in ticari kullanımının yanı sıra pek dikkate alınmayan diğer bir yönüde toplumlar üzerindeki sosyal etkileridir. Bu konudaki tartışmalar Internet’in yaygın olarak kullanıldığı batı ülkelerinde uzun bir süredir yapılmaktadır. Internet, ortaya çıkışından bugüne kadar hemen hemen yazılı hiçbir kurala bağlı olmaksızın büyüyen ve diğer bir tabir ile anarşist yapıya sahip bir olgudur. Ayrıca ülkeler arasındaki varolan fiziksel sınırları ortadan kaldırması ve değişik kültürlerdeki milyonlarca insanı ortak bir ortam üzerinde bir araya getirmesi bugüne kadar hiç düşünülmemiş bir dizi sorunu da beraberinde kaçınılmaz olarak getirmektedir.

Bu yapısından dolayı kullanım yaygınlaştıkça Internet’in değişik sosyolojik ve psikolojik etkileri baskın olarak ortaya çıkmaktadır. Bu değişiklere yönelik olarak toplumlar politik, ticari, dışa bağımlılığı azaltıcı (bilgi emperyalizmi tehlikesine karşı), ahlaki ve kültürel konularda kısa bir süre sonra karşılaşacakları sorunları en aza indirebilmek için gerekli önlemleri ve düzenleyici kuralları oluşturmak zorundadırlar.

Kaynakça

• Frederick Williams, The new Telecommunications, 1991.
• A world bank country study, Turkey: Informatics and economic modernization, 1993.
• Haluk Geray, Yeni iletişim teknolojileri, 1994.
• TÜBA – TÜBITAK – TTGV Enformatik Alanına Yönelik Bilim, Teknoloji ve Sanayi Politikaları Çalışma Grubu Raporu Mayıs 1995,
• OECD, Communications Outlook, 1995.
• Genç P., Özgit A., and Önder S., ‘European Academic Research Network (EARN) Utilization’, Proceedings of 5th. Turkish Computing Conference, pp. 85‑90, AKM‑Istanbul, 6‑8 June 1988.
• Atilla Özdemiroğlu, Söyleşi, BT Haber, Sayı 36, 2-8 Ekim 1995.
• Özgit A., and Çağıltay K., ‘Use of TCP/IP on METU Campus-Wide Backbone Network’, METU Computer Center (METUCC) Technical Newsletter, 91/1, April 1991.
• Özgit A., ‘Internet: Türkiye de Kuruluşu, Kullanımı ve Yaygınlaştırılması’, Bilişim’93, pp. 172-179., Istanbul, Türkiye, Eylül 1993.
• Özgit A., et.al., ‘A Proposal for National Policy on Wide Area Networks in Türkiye’, Proceedings of 11th National Informatics Symposium, Information Processing Society of Turkey (TBD), Bilişim’94, Istanbul, Türkiye, September 1994.
• Özgit A., Çağıltay K., Taner, E. ‘Turkish Internet (TR-NET) Project: Policies for Organizational Framework and Funding’, INET’95, Proceedings of the Internet Society Conference, pp. 757-765, INET’95, Hawaii, USA, June 1995.