NEOMATRIX, Avrupa Twinning aygıtı çerçevesinde Avrupa Komisyonu’nun H2020 hibe programı ile desteklenen dört yıl süreli bir uluslararası bilimsel işbirliği projesidir. Twinning, mevcut ve müstakbel AB ülkelerindeki yönetimler arasında uzun vadeli ilişkilerin geliştirilmesini ve denkler arasındaki aktiviteler aracılığıyla somut ve kesin operasyonel sonuçlar elde edilmesini amaçlar. NEOMATRIX bunu, projede yer alan dört paydaş laboratuvarın deneyimlerini bir araya getiren bilimsel bir proje kapsamında genç bilim insanlarının eğitimden geçirilmesiyle sağlayacaktır.
Neolitik yayılıma yeniden ışık tutmak
Projenin araştırma konusunu teşkil eden Neolitik dönüşümün Akdeniz’deki yayılımı, tarihöncesindeki karmaşık bir dönüm noktası olmakla birlikte, şimdiye dek ancak kaba hatlarıyla açıklanabilmiştir. Arkeoloji ve tarih bu olayla ilişkili süreçler hakkında açıklamalar sunmuş olsa da, spesifik demografik ve kültürel değişimlere ilişkin birçok soru halen yanıtını beklemektedir. Bu soruların bazıları en dolayımsız şekilde arkeogenetik ile, bir başka deyişle, antik DNA (aDNA) verisinin ve biyojeokimya verisinin analiziyle yanıtlanabilir. NEOMATRIX, demografik değişimleri ayrıntılı olarak inceleyerek ve bu değişimleri disiplinlerarası bir yaklaşımla maddi kültürdeki değişimle bağlantılandırarak Neolitik yayılıma yeniden ışık tutmayı, örneğin kültürel değişim hızının yayılım dinamikleriyle ne yönden ilişkili olduğunu ve tarım toplumlarının ortaya çıkış sürecinde cinsiyetin rolünün nasıl değişmiş olabileceğini soruşturmayı amaçlamaktadır. Bu yaklaşım, hem paydaş laboratuvarların şimdiye dek üretmiş oldukları verilerden hem de birlikte geliştirecekleri uzmanlıktan beslenecek; verilerin kolektif bir şekilde yeniden analiz edilmesiyse projede yer alan genç bilim insanlarının becerilerine olduğu gibi sonuçların anlamlandırılma seviyesine de olumlu katkı yapacaktır.
Projenin bilimsel sorusu ve araştırma metodolojisi hakkında daha fazla bilgi için tıklayınız.
Yerel laboratuvarlar arasında örnek bir demokratik ağ oluşturmak
Günümüzde, arkeogenetik alanındaki etkili araştırmaların çoğu uluslararası ağlar tarafından yürütülmekte ve araştırma etkinlikleri ulusal sınırları aşan geniş coğrafi bölgelere yayılmaktadır. Bu araştırmaların birçoğu, Anadolu ve başka yerlerdeki eşsiz numuneler dahil olmak üzere gezegenin her yerindeki materyali elinde toplayarak insan popülasyonlarına ilişkin antik DNA araştırmaları alanında tekelleşen birkaç tane çok iyi finanse edilmiş laboratuvar tarafından yürütülmektedir. NEOMATRIX, bu tablonun aksine, benzer sorular üzerinde çalışan farklı ülkelerden laboratuvarları kapsayan demokratik ağların teşvik edilmesi gerektiği fikrine dayanmaktadır. Böylesi ağların hayata geçirilmesi, en az şu an egemen olan modeldeki kadar üstün nitelikte araştırmalar yapımasını sağlayacağı gibi, daha yüksek bir sürdürülebilirliğe sahip olacaktır çünkü tekelleşmenin aksine çeşitlenme, uzmanlığın ve yaratıcılığın artmasını güvence altına alır.
NEOMATRIX, dört ülkeden paydaşları bir araya getirmektedir: Türkiye, Yunanistan, İsveç, Fransa. Projenin birincil faydalanıcısı,
- Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde kurulan Türkiye’nin ilk aDNA laboratuvarı ile Hacettepe Üniversitesi’ndeki (HÜ) kardeş aDNA laboratuvarıdır. Her ikisi de Anadolu’nun kalbi Ankara’da, projenin bilimsel sorusu açısından stratejik olarak önemli bir bölgede yer almaktadır.
Ankara ekibi NEOMATRIX projesiyle, kendisini birçok açıdan tamamlayacak çeşitli güçlü niteliklere sahip ve tanınmış partnerlerle bir araya gelmektedir:
- Yunanistan’ın ilk antik DNA merkezi olan; paleogenetik, popülasyon genetiği ve çoklu izotop oranı analizi konularında genç yetenekleri bünyesinde barındıran Yunanistan Araştırma ve Teknoloji Kurumu (FORTH);
- Dünyanın en etkin antik genom analiz merkezlerinden biri olan ve 2010’lu yılların başından bu yana Avrupa’nın Neolitikleşmesi konusunda arkeogenetik araştırmalara öncülük etmiş olan Stockholm Üniversitesi Arkeoloji Arkeoloji ve Klasik Çalışmalar Bölümü ile Paleogenetik Merkezi;
- Hayvan ve insan antik DNA’sı araştırmalarında, bilhassa yüksek sıcaklık nedeniyle iyi korunamamış numunelerin analizi konusunda güçlü bir uzmanlığa sahip köklü bir evrimsel genetik laboratuvarı olan, Paris Üniversitesi ve Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi (CNRS) destekli Jacques Monod Enstitüsü (IJM) Paleogenetik Laboratuvarı.
Akdeniz’in Neolitikleşmesi konusunda yukarıda belirtilen sorular, genç araştırmacılar (ESR’lar) ile bilimsel yönetim ekiplerinin laboratuvar ziyaretleri, ortak etkinlikler ve kurslarla eğitilmeleri ve teknik uzmanlık paylaşımına dahil edilmeleri yoluyla ele alınacaktır. Bu, projenin nispeten daha genç paydaşları olan Ankara ve Heraklion ekipleri açısından bilhassa önemlidir zira aDNA araştırmaları Türkiye ve Yunanistan’da henüz çok köklü bir alan olmayıp yeni yeni gelişmektedir. Dahası bu iki paydaş, sıcak iklim nedeniyle aDNA’nın arkeolojik kemik içinde iyi korunamadığı coğrafi bölgelerde faaliyet gösterdiklerinden, bu zorlu iklim koşulları daha üretken sonuçlar verecek yaratıcı yöntemlerin geliştirilmesini gerektirmektedir. NEOMATRIX projesi sayesinde farklı ekiplerin deneyim ve bilgisinin bir araya gelmesi, Türkiye ve Yunanistan’da antik DNA araştırmalarının gelişimine önemli ölçüde katkıda bulunacak ve bu araştırma merkezlerinin tam potansiyellerine ulaşmasını sağlayacaktır.
Böylelikle proje, antik DNA araştırma grupları arasında örnek bir demokratik ağ inşa edilmesini sağlayıp yenilikçi ve disiplinlerarası araştırma üreterek Avrupa’da bilime katkıda bulunacaktır.